Arşivlik / Sayı 2

Celile Berk Butka Özel Arşivi / Nathalie Defne Gier

Celile Berk Butka, mimarlık ofisinde çalışma masasında, Celile Berk Butka Özel Arşiv Koleksiyonu, Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı.

Fatma Celile Berk Butka (1915-1984), Türkiye’nin ilk kadın mühendis-mimarlarındandır. Arşivi, eşi Kemal Butka (1907-1997) tarafından 1990 yılında Kadın Eserleri Kütüphanesi’ne bağışlanmış olup, kütüphaneye kazandırılan ilk özel arşivlerden biridir. Bu yönüyle hem mimarlık tarihi açısından hem de Türkiye’nin erken dönem kadın mühendis-mimarlarından biri olması bakımından önemli bir kaynaktır. 1915 yılında İstanbul’da doğan Celile Berk Butka, 1942’de İstanbul Teknik Üniversitesi’nden ilk kadın mühendis-mimar olarak mezun oldu. Yüksek lisansını Amerika Birleşik Devletleri’nde Massachusetts Institute of Technology (MIT) Mimarlık ve Planlama Fakültesi’nde “A Tuberculosis Sanatorium for Istanbul Turkey” başlıklı tezi ile tamamladı.1948’de eşiyle birlikte İstanbul’da özel mimarlık bürosunu kurarak 1958’e kadar çalışmalarını sürdürdü. Bu dönemde, Çanakkale Halk Evi, Adana Numune Evleri, İstanbul Radyo Evi, Ödemiş Kentsel Planlama, Anadolu Klubü-Büyük Ada Oteli yarışmalarına katıldı. Ayrıca İTÜ tarafından yayımlanan Senatoryumlar (1950) ve Konya Evleri (1951) kitaplarını kaleme aldı. 1950-1958 yılları arasında İstanbul Teknik Üniversitesi’nde akademik kariyerine Yardımcı Doçent olarak devam etti. 1959’da Amerika’ya göç ederek, 1972’ye kadar çeşitli firmalarda büyük ölçekli projelerde çalıştı ve 1984 yılında New York’ta vefat etti.
Kadın Eserleri Kütüphanesi’nde korunan arşivi mektuplar, kadın konulu makaleler, tezler, raporlar, evraklar, çeşitli dillerde kitap, dergi, bülten ve incelemelerden oluşuyor. Envanter çalışmaları sürmekle birlikte, yaklaşık yüz belgenin ayrıntılı tanımlaması yapıldı. Araştırmacılar kütüphane ile iletişime geçerek arşiv üzerinde çalışma talebinde bulunabilirler.
Bu arşiv, Türkiye’nin ilk kadın mimarları üzerine yapılan araştırmalar için önemli bir başvuru kaynağıdır. Celile Berk Butka’nın Türkiye’de ve Amerika’daki projelerine dair yürüttüğü çalışmalar, öncelik verdiği konular ve kadının mimarlıktaki konumu üzerine araştırmacılara zengin bir perspektif sunar. Onun meslek pratiği, aynı dönemde farklı kurumlardan mezun olan diğer kadın mimarların deneyimleriyle birlikte değerlendirildiğinde daha anlamlı bir bütünlük kazanır. İstanbul Teknik Üniversitesi’nden mezun olan Butka, Güzel Sanatlar Akademisi çıkışlı Leman Cevat Tomsu, Münevver Belen Gözeler ve Harika Alpar ile, ayrıca kendi kuşağından Leyla Taylan Baydar ile birlikte Türk Mimarlar Cemiyeti’nin erken dönem kadın üyeleri arasında yer alır. Bu bağlamda arşiv, yalnızca Celile Berk Butka’nın bireysel üretimini değil, aynı zamanda Türkiye’de kadınların mimarlık mesleğine katılımının kurucu evresini belgeleyen kolektif bir hafızanın bir parçası olarak da işlev görür.

Kaynakça
Meral Ekincioğlu, “Celile Berk (1915-1984)”, archnet.org, 08 Ekim 2025, https://www.archnet.org/authorities/6441.
Meral Ekincioğlu, “On Equal and Inclusive Nature of Architecture”, röportaj yapan Mursel Cavuş, 17 Şubat 2020, http://www.murselcavus.com/equal-and-inclusive-nature-of-architecture-with-dr-meral-ekincioglu.
İsmail Hacıfettahoğlu, “Fatma Celile Berk Butka”, Celile Berk Butka Özel Arşiv Koleksiyonu, Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı.

Arşivlik Dijital Bülteni, Marjinal Portel Novelli katkılarıyla hazırlanmaktadır.